Hekimhan Kasaba Merkezinin Akçadağ’a Taşınması
Konu: Hekimhan kasabasının hudutları ile Akçadağ kazası hükümet merkezinin Hekimhan’a nakli veya Hekimhan’da yeniden bir kaza teşkîli talebi.
Târîh: 22 Cemâziye’l-âhir 1310
Bihî
Atabe-i şevket-mertebe-i hazret-i zıllullahîye
Cenâb-ı vâcibü’l-vücûd-ı şevket-meʼâb-ı adâlet-nisâb efendimiz hazretlerinin erîke-i saltanat-ı seniyyelerinde dâʼim ve vücûd-ı hümâyûnlarını ekdâr-ı kevniyyeden masûn ve mahfûz buyursun âmin.
Akçadağ kazası merkez-i hükûmetinin Arga karyesinden Hekimhan kasabasına nakli veya müceddeden bir kaza teşkili istirhâmına
dâir makâmât-ı ülyâya ve Mamûretülazîz vilâyet-i celîlesine takdîm olunan esbâb-ı muʻcibe ve delâʼil-i mukteziyeyi şâmîl fî 18 Teşrîn-i Evvel sene 1308 târîhli İslâm ve Hristiyan yirmi mührü mütecâviz ahâlî tarafından verilen istidʻâ-yı kemterânemize cevâben vilâyet-i müşârün-ileyhâdan şeref-vârid olan fî 8 Teşrîn-i Sâni sene 1308 târîhli ve altı yüz on beş numaralı emir-nâme-i vilâyet-penâhîde Akçadağ hükûmet merkezinin Hekimhan’a nakli mevkiʻan ve maslahaten câʼiz olamayacağı gibi yeniden kaymakamlık teşkîlinden hâl-i hâzır hazîne müsâʻid olmadığı irâde ve fermân buyrulmuş ise de Akçadağ’ın bidâet-i ıslâhında merkez-i hükûmet cebel-i mezkûrun hadd-i vasatında ve nisbetle Hekimhan ve etrafında bulunan Ayvalı ve Hasançelebi ve Baltacıbaşı ve Dricanlı aşâyiri gibi nevâhi-i mütecâvireye yakın bulunan Levend karyesi ittihâz olunmuş iken ıslâhât-ı mezkûre hilâfına olarak merkez-i hükûmet meʼvâ-yı kadiminden kaldırılıp kazanın müntehâ-yı hududunda ve Malatya sancağının koltuğu altında altı saat mesâfede bulunan mekteb, medrese, çarşı, Pazar gibi veâʼit-i medeniyyeyi câmiʻ olmayan Arga karyesine nakl olunmuş ve merbût haritada muharrer Hekimhan ve civârında bulunan nevâhî ile seksen üç pâre kurâ ahâlîsinin hukuku aranılmayarak merkez-i kazâdan yirmi beş ve otuz saat mesâfe uzakta bırakılmıştır. Bâ-husûs matlûb olan mücerred cebel-i mezkûrun teʼmîn-i asâyiş ise cebel-i mezkûr Hekimhan’a iki saat olduğu gibi Arga karyesine de iki saat olduğundan merkezin Arga karyesine nakli kazanın ne teʼmîn-i asayişine ve ne de terakkisine medâr olabileceği ve Levend karyesi de sâbıkı misillû merkez ittihâz olunmuş olsa ora da Arga gibi üç dört hâneden ibâret bir karye olup vesâʼit-i medeniyyeyi câmiʻ olamadığından sıfat-ı meʼmûriyet ve evsâf-ı hâkimiyeti hâʼiz devlet ve milletin hukukunu muhafazaya muktedir aʻzâ ve meʼmûriyetin teşkili mümkün olamayacağı tabiʻîdir. Sâye-i adâlet-vâye-i hazret-i şehrîyârîlerinde cebel-i mezkûrun her tarafında emn ü asâyiş ber-kemâl olmakla beraber şarken Malatya sancağı cenûben Elbistan ve garben Darende kazalarıyla mahsur olduğu gibi cihet-i şimâlîsi de iki saat mesâfe ve cebel-i mezkûra en yakın beş altı yüz hâneyi müştemil çarşu, pazar, mekteb, medrese ve telgraf-hâne gibi vesâʼit-i medeniyyeyi câmiʻ bulunan Hekimhan kasabası olduğu ve ekseriya vukûʻa gelen fenâlıklar da cihet-i şimâlîsinde olduğundan Hekimhan kasabasının merkez ittihâz olunması cebel-i mezkûrun daha ziyâde ıslâh ve inzibatına medâr olabileceği bâ-husûs cebel-i mezkûrun cihet-i şarkîsi Malatya sancağına gâyet yakın ve Arga cihetinde bulunan asâkir-i şâhâne de o havâlînin asâyişini muhafazaya kâfi olduğundan yalnız bir müdîrlikle idâre ve Malatya’ya ilhâkı muvâfık-ı maslahat görülemediği hâlde mücerred Hekimhan ve etrafında bulunan nevâhî ile kurâ ahâlîsinin hukukunun muhâfazası hükûmet-i hazinenin menâfiʻinin vikâyesi için Hekimhan’da reʼsen bir kaza teşkili olamadığı takdîrde Hekimhan ve Baltacıbaşı ve Hasançelebi nahiyeleriyle Dricanlı aşâyirine dokuz on saat ve Ayvalı nahiyesine dört saat mesâfesi olan Darende kazasına ilhâkı hâl-i hazıra nisbetle daha münâsibdir ve bir de Hekimhan nâhiyesi el-yevm tekâlif-i merʻiyyeden müstesnâ bulunan Alacahan ve Deliklitaş kasabaları misillû posta ve tarîk-i kebîrin muhâfazası şerefine bâ-fermân-ı âlî vergi ve tekâlif-i merʼiyyeden müstesnâ olup mezkûr kasabalar mevkiʻinin zirâʻat ve felâhına kâbiliyet ve istidʻâd-ı tâmmesi olamadığından ahâlînin işbu nâhiyede temekkün ve istikrârı mezkûr imtiyâza mebnî olduğu hâlde seksen beş târîhinde ahâlî tekâlif-i merʻiyye ile mükellef tutulduğu gibi kasaba-i mezkûreden ez-her-i cihet merkez-i hükûmet ittihâz olunmaklığına müstaʻid bulunduğu hâlde ândan dahî mahrûm tutularak fukaranın hukûkuku da muhâfaza olunamadığından ahâlî fevka’l-âde perişan bir hâle geldiği ve ekserîsi terk-i vatanla muhâceret fikrine düşüp dağılmaya başladığından kazânın vustunda bulunan kasaba-i mezkûranın merkez-i hükûmet ittihaz olunması veya civâr bulunan Darende kazasına ilhakına müsâʻade buyrulmadığı hâlde Alacahan ve Deliklitaş kasabaları misillû ve atîk fermânlar mûcebince ahâlînin tehvîn-i zarûret ve ihtiyâcı esbâbının istikmâli inâyet ve merhamet-i aliyye-i hazret-i şehriyârîlerine mütevakkif bulunmuştur. Vilâyet-i celîlenin irâde-i aliyyeleri veçhile kazâ masârıfının teʼmîni bahsine gelince cünha ve kabâhat ve hukûk daʻvâları şöyle dursun cinâyet-i cesimeler için bile Arga mahkemesine mürâcaʻat olunamadığından adliy hâsılâtı teşkîl olunacak mahkeme masârıfını kantar, ölçek, zebhiye ve hayvan rüsumu gibi belediye hâsılâtıyla ağnâm-ı mektûme bedelâtı dahî mülkiye masârıfını teʼmîn ettikden başka yalnız arârîzin ferâğ ve intikâli müsillû muʻâmelât-ı kanuniyesini icrâ ve mektûmâtı meydana çıkarıldığı hâlde bir kaza masârıfını teʼmîn edebileceği ve nahiyenin zaptiyece mürettebâtı on sekiz zabtiye ile iki tahsildardan ibâret olup mürettebât-ı mevcûde hemen kazayı idâreye kâfi olduğu ve nâhiye müdîriyle emlâk ve tahrîrât ve nüfûs kitabetlerinin dahî dokuz yüz yetmiş beş gurûş maʻâşları dahî kaza masârıfına terk olacağı tabiʻî bulunduğundan işbu nâhiyenin kazâya avdetiyle hazîne-i celîleye hiçbir masraf olmayacağı gibi kazanın inzibatıyla beraber her nevʻ vâridâtın tezâyüdünü mûcib olacağı tabiʻîdir. Hekimhan nâhiyesi civarındaki büyücek kasabalardan başka seksen üç pâre karyeyi teşkîl edip haddizatında cesâmeti olduğundan reʼsen kazâ olmaklığına şâyân bulunduğu gibi Arguvan ve Akçadağ karyelerinden olup Hekimhan civârında nihâyet beşer altışar saat mesâfede bulunan yermi üç pâre karyenin ilâvesi mevkiʻan ve maslahaten daha muvâfık olacağından şu hâlde Hekimhan kasabası yüz altı pâre karyenin vasattan büyücek bir kaza teşkil edeceğinden gerek inzibât ve gerek menâfi-i umûmiyece fevka’l-âde muhsenâtı görüleceği meydandadır. Sâbıkı misillû orada ve âlâ-hâlih ibkâsında gerek hükûmet-i seniyye ve gerek ahâlîce görülen mazarrat kâbil-i taʻdâd değildir.
Mehâzîr-i vâkıʻadan birincisi Hekimhan kasabasının çâr-etrâfı hükm-i kanûn-ı adâleti bilmeyen Ekrâd ve aşâyirden ibâret olup ekserîsi bedevî ve serkeş
—
olduğundan ehl-i ırz olanların baʻzen hâneleri ihrâk ve eşcârları katʻ ve emvalleri sirkat ve gasb olunmakta ve mahkemenin baʻdiyeti hasebiyle mürâcaʻat kâbil olamadığından nahiyece emniyet-i umumiye görülememekte ve yalnız bir müdîr nâhiyeyi dâʼire-i inzibâta alamamakta ve mücrimler cezâsız kalmaktadır.
İkincisi tapu, ferâğ ve intikâl misillû muʻâmelâtın ahkâm-ı kânûniyesi icrâ olunmadığından hem hazîne mutazarrır ve hem de ahâlînin muʻâmelâtı teşviş olunmaktadır.
Üçüncüsü mukâvelât muharrirliğine ve mahkeme-i şerʻiyye ve hukûkiyyeye âʼid pek çok mevâd olduğu hâlde kazânın baʻdiyeti hasebiyle cümlesi icrâsız kalmakta ve bu yüzden hem hazîne mutazarrır ve hem de hukûk-ı ibâd zâyiʻ olmaktadır.
Dördüncüsü nâdirü’l-vukûʻ kazâ mahkemesine mürâcaʻat eden olsa bile merkez-i kazâdan çarşı, pazar, han ve kahve odaları misillû mesâkinden ârî ve yirmi otuz hâneden ibâret bulunan Arga karyesinde bulunduğundan ashâb-ı mesâlih yatıp kalkacak yer bulamadıklarından perişan olmaktadır.
Beşincisi karye-i mezkûra mekteb ve medreseyi vesâʼit-i medeniyyeden âri bulunduğundan mahkeme heyʼeti teşkîl eden zevât sıfat-ı meʼmûriyet ve evsâf-ı hâkimiyeti hâʼiz olmayan zevâttan intihâb olunup onların da kanûna intisâbları olmadığı cihetle devlet ve milletin hukukunu muhâfaza ve takdîr edememekte ve şu yüzden hukûk-ı umûmiye ve şahsiyye dahî muhâfaza olunamamaktadır.
Altıncısı Akçadağ ahâlîsiyle Hekimhan ahâlîsi beyninde mine’l-kadîm adâvet-i merkûz olduğu ve cebel-i mezkûr hükûmet-i seniyyenin satveti ve Hekimhan ahâlîsinden içtimâʻ eden nefîr-i âmmın muʻâvenet ve müzâheretiyle dâʼire-i inkiyâd ve itâʻata alındıklarından emniyet olunub da kazâ-yı mezkûraya ahâlî serbest gidememektedir.
Yedincisi merkez-i kaza Hekimhan tarafında bulunan nevâhîye yirmi beş ve otuz saat uzak mesâfede olup işbu nâhiyenin vergi ve ağnam ve aʻşâr tekâsiti kuralardan her bâr tahsîl olundukta muhtârân kazâya gidemeyip müdîr veyahûd tahsildâr ve zabtiyegâna teslîm olunarak kaza mal sandığına irsâl olundukta bir karyenin emvâli diğer karye bakâyâsına mahsûb veyahûd vergi ve temettüʻ ve emlâk akçeleri aʻşâr ve ağnâm bedellerine yatırılıp teşviş-i kuyûd olduğundan ahâlî bu yüzden dahî fevka’l-âde mutazarrır ve perişan olmaktadır.
Sekizincisi kazânın baʻdiyeti hasebiyle fukarâ ve zürrâʻ def-i zarûret ve ihtiyâc zımnında kazâda bulunan Zirâatbank Şuʻbe Sandığı’na mürâcaʻat edemeyip mahallî tüccârânından bir liranın mâhiyesini fâhiş fâʼizle altı yedi guruşa alabilip nihâyet elinde bulunan tarlasını ve çift öküzünü satmak mecburiyetine giriftâr olunarak nihâyet terk-i vatanla muhâceret sevdâsına düşmektedir.
Dokuzuncusu hükûmet ve mahkemeler akvâm-ı medeniyyenin nebât-ı efkârı ve merkez-i adl ve hakkaniyeti ve muhâfaza-i hukuku için mevzûʻ demek olduğundan hükûmetin terakkîsi ahalinin medeniyyeti nisbetinde olabileceği Hekimhan kasabası ise beş altı yüz hâneyi müştemil çarşı, pazar, mekteb-i rüşdiye, medrese ve telgraf-hâne misillû vesâʼit-i medeniyyeyi câmiʻ olup ülemâ ve tüccârân ve erbâb-ı sanâyiʻ İslam ve Hristiyan gibi müteʻaddit sınıflar teşkîl edebildiği ve etrâfında iki üç kasaba ile seksen üç pâre kurâyı şâmil olup ekserîsi Akçadağ ahâlîsine nisbetle medenî olduğundan görülen zarûret ve ihtiyâcât-ı mahalliyeden başka hükûmet-i mahalliyenin terakkî ve inzibâtı esbâbının istikmâline fikren ve muvkiʻan müstaʻid bulundukları hâlde merkez-i kaza şu vesâʼit-i medeniyyeden ârî olmaktan ve ahâlî-i cibâliyesi de dâʼire-i medeniyyete alınarak hükûmet-i mahalliye ıslâh edilinceye değin Hekimhan havâlisinde bulunan ahâlinin kâmilen dağılmaya istiʻdâdı görülmekte ve sekiz on seneden beri feryâdımız asumâna çıktığı hâlde hükûmet-i mahalliyece isʻâf olunmaması ahâlînin fevka’l-âde mağduriyet ve perişaniyetini mûcip omakta idiğinden işbu istidʻâ-yı kemterenânemizin isʻâfıyla vediʻatu’l-llah olan fukaranın muhâfaza-i hukuku ve hayır duʻâlarına mazhar olmaları arz ve istirhâm olunur ol bâbda emr ü fermân şevketlü atûfetlü pâdişâh-ı âlem-penâh-ı velî-niʻmet-i bî-minnetimiz efendimiz hazretlerinindir.
Fî 30 Kânûn-ı Sânî sene [1]308 / Miladî 11 Ocak 1893
[İmza ve Mühürler]
Müderrisînden Yusuf, Müderrisînden Halil, Müderrisînden es-Seyyid İsmail Hakkı, İmam-ı cami-i şerîf Aziz, Hatib Mehmed Esad, Hacı Tahirzâde, Eşraftan Hasan Hüseyin, Eşrâftan Hacı Karazâde Mehmed Şerif, Eşrâftan Kethüdazâde Mahmud Rıfkı, Eşrâftan [okunamadı], Eşrâftan Arabkirlizâde Ebubekir, Hacı Mollazâde Mustafa Nuri, Bekir Efendizâde Ali Rıza, Efendizâde Ali Rıza, Halid Efendizâde Mustafa Sıdkı, Eşrâftan Ali, Yüreklizâde es-Seyyid Mehmed Said,
—
Saʻdizâde Salih, Reşidzâde Halil, Şerfzâde Ali, İsmail Efendizâde Mustafa Efendi, Hacı Ömer Efendizâde Ali Rıza, Pertal Ağazâde Yahya, Kızıl Kasabzâde İshak, Hacı Ali [okunamadı] zâde İbrahim, Halil Efendizâde İbrahim, Yusuf Efendizâde İsmail Hakkı, Haşim Beyzâde Mehmed Asım, Muhtar-ı Mahalle-i Kasaba, Muhtar-ı Karye-i Cüzüngüt, Muhtar-ı Karye-i [okunamadı], Muhtar-ı Karye-i Torun, Halil Efendizâde bin İbrahim Ağazâde Halil, Hacı Karazâde Mahmud, Osman Ağazâde Murtaza, Kürkçüzâde Ebubekir, Ahmed Ağazâde Osman, Hacı Ali Çavuşzâde Battal, Efendizâde [okunamadı], Hacı Yusufzâde Mustafa, Sadi Ağazâde Hamdi, Mimarzâde [okunamadı], Ali Şahzâde Bekir, Murtaza Ağazâde es-Seyyid Osman, [Ermeni ve diğer gayri müslim unsurların temsilcilerinin isim ve mühürleri]
